تعریف

نشان جغرافیایی به نشانی گفته میشود که بوسیله آن میتوان مبدا جغرافیایی خاص و کالای مربوط به منطقه خاصی را شناسایی کرد ، که در واقع این کالا برای آن منطقه شهرت و شخصیت خاصی ایجاد کرده است، نشان جغرافیایی اعم از محصولات کشاوررزی و صنعتی میباشد.

با توسعه سیستم‌های مالکیت فکری و تقاضای فزاینده برای محافظت از انواع دارایی‌های فکری، نشانه‌های جغرافیایی نیز از سوی نهادها و متولیان ملی و بین‌المللی حفاظت از «IP»، جدی‌تر گرفته شده و هم‌اکنون امکان ثبت انواع نشانه‌های جغرافیایی از سوی متقاضیان وجود دارد.

بنا بر تعریف سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو)، نشانه جغرافیایی اطلاعیه‌ای است که اظهار می‌دارد یک محصول خاص از یک منطقه جغرافیایی مشخص نشأت گرفته است. توتون و تنباکوی کوبا، پنیرهای «Roquefort» (منطقه‌ای در فرانسه) و حتی منطقه «Sheffield» انگلیس برای فولاد، به خوبی این مفهوم را بیان می‌کنند.

از دیگر نشان های ثبت شده و معروف در جهان میتوان به ساعت سویئسی نیز اشاره کرد.

نشانه‌های جغرافیایی به معنای گسترده آن، شامل سه دسته مختلف می‌باشد:

۱. نشانه‌های منبع یا «Indications of Source»:

منظور از نشانه منبع، عبارت یا علامتی است که برای نشان دادن مکان خاص، منطقه یا کشور تولیدکننده یک محصول یا خدمت مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال، عبارت «Made in Iran» یک نشانه مبدأ است که به ساخت محصول در کشور ایران اشاره دارد.

۲. اسم مبدأ یا «Appellation of Origin»:

اسم مبدأ به معنای نام جغرافیایی یک کشور، منطقه یا مکانی خاص است که مبدأ یک محصول با ویژگی‌های خاص کیفی را مشخص می‌سازد. در این حالت، ویژگی‌های محصول منحصراً یا اساساً به محیط جغرافیایی مربوطه، شامل ویژگی‌های طبیعی، فاکتورهای انسانی و یا هر دو آن‌ها مربوط می‌شود. مثال‌های زیادی از اسامی مبدأ وجود دارد که از آن جمله، می‌توان به عایق‌های رطوبتی (ایزوگام) دلیجان، رطب مضافتی بم و فرش کاشان اشاره نمود.

۳. نشانه جغرافیایی یا «Geographical Indication»:

لازم به ذکر است که در کنوانسیون پاریس ۱۸۸۳ به‌ عنوان یک معاهده بین‌المللی مرجع در زمینه حفاظت از دارایی‌های فکری، از اصطلاح «نشانه جغرافیایی» استفاده نشده و تنها به نشان‌های منبع و اسامی مبدأ اشاره شده است.

نشان جغرافیایی در منابع بین المللی

-کنوانسیون پاریس ۱۸۸۳ که به صورت مستقیم به به نشان جغرافیایی اشاره نکرده است و به جای آن از اسم مبدا یا appellation of origin یا indication source  ، کنوانسیون پاریس ۱۸۸۳ به مالکیت صنعتی مربوط مبشود اما در نگاه وسیع تر شامل ایده و اختراع ، علامت تجاری ، نام تجاری و همینطور مبدا جغرتفیای شده و از اینها حمایت میکند.

-ماده ۲۲ کنوانسیون سازمان تجارت جهانی در ارتباط با حقوق مربوط به مالکیت فکری در تجارت (TRIPS 1994)

در این ماده نشنان جغرافیایی شده و آن نشان را مربوط به سرزمین و منطقه ای خاص میداند که شهرت جهانی دارد.

حمایت از نشان جغرافیایی در ایران

کشور ما ایران به جهت قدمت تاریخی ، تنوع آب و هوایی ، تنوع قومی و موقعیت جغرافیایی ( چهارراه تجارت و ارتباطات دنیای قدیم قرار داشت بر اینکه جاده ابریشم از نیمه شمالی کشور ، جاده ادویه از نیمه جنوبی کشور عبور می کرده است ) موجب شده که محصولات کشاورزی و فرآورده های جانبی و همچنین منابع ژنتیک آن بسیار متنوع گردد و این برای مردم ما فرصت منحصر به فردی ایجاد می کند که بتواند یکی از مراکز تولید ، فرآوری و صادرات محصولات کشاورزی شود. لذا باید ضمن ایجاد بسترهای حقوقی لازم یاد بگیریم که چگونه از ظرفیت های حقوق مالکیت معنوی ( صنعتی ) چه در سطح بین المللی حداکثر استفاده ببریم.
خوشبختانه با تصویب قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی مصوب ۱۳۸۳ و آیین نامه اجرایی آن نشان های جغرافیایی در ایران پس از طی تشریفات قانونی ثبت سپس حمایت می گردد.
با توجه به اینکه کشور ما عضو کنوانسیون پاریس راجع به حمایت از نشان جغرافیایی می باشد می توان این نشانه های جغرافیایی را در سایر کشورهای عضو ثبت و تحت حمایت قرار داد.

ثبت نشانه های جغرافیایی

اظهارنامه ثبت نشانه جغرافیایی ، توسط اشخاص ذیل به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تسلیم می شود :

الف- هر شخص حقیقی یا حقوقی و همچنین گروه هایی از این اشخاص که در مکان جغرافیایی مندرج در اظهارنامه به تولید کالای مذکور در آن مشغولند.
ب- هر مرجع صلاحیتدار در امر تولید ، توزیع و سیاستگذاری کالای مورد ثبت .
موارد ذیل باید در اظهارنامه قید شود : ( ماده ۸ قانون ثبت نشان جغرافیایی)
الف- نام ، نشانی ، تابعیت و سمت قانونی تسلیم کننده
ب- نشانه جغرافیایی که ثبت آن درخواست شده است.
ج- مکانی که نشانه جغرافیایی به آن مربوط است.
د- کالایی که نشانه جغرافیایی به آن مربوط است.
ه- کیفیت ، مرغوبیت ، شهرت و سایر خصوصیات کالایی که نشانه جغرافیایی برای آن به کار می رود.
تبصره : هزینه های ثبت اظهارنامه از متقاضی ثبت دریافت خواهد شد.

نحوه و مراحل ثبت اظهارنامه به قرار ذیل است : (ماده۹)

الف- سازمان ثبت اسناد و املاک کشور اظهارنامه را از نظر مطابقت با قوانین بررسی کرده ، در صورت دارا بودن شرایط ، آن را آگهی می کند.
ب- در صورت عدم رعایت شرایط مقرر شده ، ذی نفع یا مقام صلاحیتدار می تواند بر طبق آیین نامه اجرایی قانون مذکور، اعتراض خود را نسبت به تقاضای ثبت نشانه جغرافیایی به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تسلیم نماید.
ج- سازمان ثبت اسناد و املاک کشور نسخه ای از اعتراضیه را به متقاضی ثبت ابلاغ می کند. متقاضی مکلف است ظرف مهلت مقرر به آن پاسخ دهد ، عدم ارسال پاسخ از سوی متقاضی در موعد مقرر به منزله انصراف از تقاضای ثبت است.
د- هر گاه متقاضی متقابلاَ پاسخی ارسال دارد ، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ، نسخه ای از آن را در اختیار معترض قرار می دهد و پس از بررسی نظرات طرفین ، در مورد وارد بودن یا نبودن اعتراض تصمیم می گیرد.
ه- هر گاه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تشخیص دهد که شرایط مندرج در بند (الف) این ماده رعایت شده و به تقاضای ثبت نیز اعتراض نشده یا اعتراض رد گردیده ، نشانه جغرافیایی را ثبت و آگهی لازم را در این خصوص منتشر می کند و گواهینامه ثبت را به نام متقاضی ثبت صادر خواهد کرد.
تولید کنندگان در صورت تحقق شرایط ذیل مجازند از نشانه های جغرافیایی ثبت شده استفاده کنند : ( ماده ۱۰ )
الف- کالا دارای کیفیت ، مرغوبیت ، شهرت و سایر خصوصیات مذکور در گواهینامه ثبت مربوطه باشد.
ب- محل فعالیت تولید کننده منطقه جغرافیایی مذکور در گواهینامه ثبت باشد.

وفق ماده ۵ و ۱۴ قانون ثبت نشان جغرافیایی ، نشانه های جغرافیایی ذیل مورد حمایت نیستند :

_ نشانه هایی که برخلاف موازین شرعی ، اخلاق حسنه و یا نظم عمومی باشند.
_ نشانه هایی که در کشور مبدا خود حمایت نمی شوند یا حمایت از آن ها متوقف شده است یا متروک گردیده اند ، در چارچوب معاهداتی که کشور ایران به آن ها ملحق شده است.
_ سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ، از ثبت هر علامت تجاری برای کالایی که به طور غیر واقعی منسوب به مبدا جغرافیایی شده است یا موجب گمراهی عموم نسبت به مبدا اصلی کالا می گردد خودداری می نماید.
هر ذی نفع می تواند ابطال ثبت این گونه علامت های تجاری را از دادگاه بخواهد.